ANKARA - Sayıştay’ın 2023 yılı raporlarında, kamu kurumlarının kullandıkları kaynaklara dair hesap vermediği, raporları eksik sunduğu, varlık ve yükümlülüklerini açıklamadığı belirtildi.
Sayıştay, 2023 yılına ait kamu kurumlarının denetimi sonucu hazırladığı “genel, dış, faaliyet ve mali” başlığı altındaki raporları ve kamu idarelerine ilişkin raporları Meclis’e sundu. Meclis’e sunulan ve aynı zamanda Sayıştay’ın internet sitesinde yer alan raporlar arasında bulunan “Faaliyet Genel Değerlendirme Raporu”nu inceledik.
Raporda, 35 genel bütçeli kamu idaresinin yanı sıra 156 özel bütçeli, 2 sosyal güvenlik kurumu, 20 il özel idaresi, 202 belediye, 28 bağlı idare ve 2 mahalli idare birliği olmak üzere toplam 445 idarenin denetim sonuçlarına yer verildi.
4 BELEDİYE RAPOR PAYLAŞMADI
Faaliyet raporunda pek çok husus dikkat çekerken, bunlardan biri 6 kamu idaresinin faaliyet raporlarını paylaşmaması oldu. Bu idarelerden 4’ü belediye, 1’i bağlı idare ve 1’i mahalli idare birliği. 439 kamu idaresinden 75’i de, mevzuatta belirlenen süre içinde raporunu yayımlamadı. Bu idarelerden 11’i genel bütçeli idare olurken, 16’sı özel bütçeli idare, 36’sı belediye, 9’u bağlı idare, 2’si il özel idare ve 1’i ise mahalli idare birliği oldu.
RAPORLAR EKSİK TUTULDU
116 kamu idaresinin ise raporlarını eksik hazırladığı tespitine yer verildi. Raporunu eksik hazırlayanlar arasında 6 genel bütçeli idare de yer aldı. Raporda, 42 özel bütçeli idare, 58 belediye, 9 il özel idaresi ve 1 sosyal güvenlik kurumu, raporlarını eksik tutuğu bilgisine yer verildi.
KULLANILAN KAYNAKLAR HAKKINDA BİLGİ YOK
Raporun mali bilgiler kısmında, yaşanan usulsüzlüklere de değinildi. Buna göre kamu idarelerinden 45’i, kullanılan kaynaklar hakkında bilgi vermedi. Bu idarelerden 4’ü genel bütçeli idare olurken, 9 özel bütçeli idare, 27 belediye ve bağlı bir idarenin yanı sıra 4 il özel idaresi, kullanılan kaynaklarla ilgili raporlarına herhangi bir bilgiye yer vermedi.
MALİ TABLOLARA DAİR AÇIKLAMA YOK
Raporda dikkat çeken bir diğer husus, kamu idarelerinin faaliyet raporlarında temel mali tablolara ve bu tablolara ilişkin açıklamalara yer vermemesi oldu. 256 kamu idaresinin bu yönlü bilgi paylaşmadığı belirlendi. Bu idarelerin 21’i genel bütçeli idarelerden oluşurken, 93’ü özel bütçeli idare ve 116’sı belediyeler oldu. Aynı zamanda belediyelere bağlı 10 idare, bir mahalli idare birliği ve 15 özel idarenin raporlarında mali tablolara ve açıklamalara yer vermediği tespit edildi.
YAPILAN USULSÜZLÜKLER
Raporun “mali bilgiler” başlığında ise, yapılan usulsüzlüklere yer verildi. Buna göre, 97 kamu idaresi, yardım yapılan birlik, kurum ve kuruluşlara ilişkin bilgi ve harcamaları raporlarında yer vermedi. Bu idareler arasında 7 genel bütçeli idare, 80 belediye, 6 özel il idaresi, 3 özel bütçeli idare ve bir sağlık güvenlik kurumu yer aldı. Kurumların raporunda bu yönlü herhangi bir bilgi bulunmadı.
141 İDARE VARLIKLARINI PAYLAŞMADI
Yapılan incelemelerde 141 idarenin ise, tüm varlık ve yükümlüklerini faaliyet raporlarında açıklamadığı tespit edildi. Varlık ve yükümlüklerini paylaşmayan idareler arasında 14 genel bütçeli idare, 40 özel bütçeli idare, 70 belediye, 6 bağlı idare, 10 özel idare ve 1 sosyal güvenlik kurumu yer aldı. Bu idareler de bu yönlü bilgi paylaşımında bulunmadı.
YARISINDAN FAZLASI HESAP VERMİYOR
Raporda, temel mali tablolara ve bu tablolara ilişkin açıklamalara yer vermeyen idarelerin oranı yüzde 59, tüm varlık ve yükümlüklerini açıklamayan idarelerin oranı yüzde 32 olduğuna işaret edildi. Raporda, bu durum nedeniyle ise kamuya hesap verme sorumluluğunun büyük ölçüde engellendiğine dikkat çekildi.
HEDEF VE UYGULAMA ARASINDA SAPMA
Ayrıca raporda, kamu idarelerinin hedef ve uygulamaları arasında yaşanan sapmalara ilişkin açıklamaların da yapılmadığı belirtildi. Buna göre 278 kamu idaresi, bu bağlamda açıklama yapmadı. Rapora göre, 17 genel bütçeli idare, 80 özel bütçeli idare, 148 belediye, 16 il özel idare ve pek çok kurum yaşanan sapmalara dair açıklama yapmaktan kaçındı.
BAĞIŞ VE YARDIMLARA DAİR BİLGİ VERMEDİ
Raporda, 86 idarenin tahsis edilen ödenek dışında kullanıma tahsis edilen özel ödenek, dış proje kredisi veya bağış ya da yardım gibi kaynaklara dair de bilgi paylaşmadığı yer aldı. Rapora göre, 11 genel bütçeli idare, 25 özel idare, 47 belediye, 3 il özel idaresi bu yönlü bilgileri Sayıştay ile paylaşmadı.
YILSONU ÖDENEKLERİ DOĞRU DEĞİL
Raporda, 63 idarenin bütçe ödeneklerini başlangıç ve yılsonu ödenekleri olarak ayrı ayrı paylaşmadığına dikkat çekildi. Ayrıca hedef ve ödenek cetvelleri karşılaştırıldığında 62 kamu idaresinin hedeflerini doğru göstermediği tespit edilen raporda, 12 idarenin de yılsonu ödeneklerini raporlarda doğru bir şekilde yer vermediği tespit edildi.
ARTIŞ, EKSİLİŞ MEVZUAT DIŞI
Rapora göre, 19 kamu idaresi ödenek artış, eksiliş ve aktarımlara ilişkin mevzuata uymadı. Buna uymayan idarelere arasında 1 genel bütçe idare, 1 özel idare, 16 belediye ve 1 de bağlı idare yer aldı. Bu idareler, mevzuata aykırı hareket etti.
İDARELER GERÇEĞİ YANSITMIYOR
Yine raporda, 16 kamu idaresinin bütçe gerçekleştirmelerinin gerçeği yansıtmadığı görüldü. Bu yönlü usulsüzlük yapan idarelerden 6’sı genel bütçeli idare, 4’ü özel idare, 1’i sosyal güvenlik kurumu ve 5’i belediye oldu.
Raporda, 76 kamu idaresinin performans programında belirlenen hedef ve göstergelere ilişkin uygulamaları raporlamadığına da yer verildi. Performans bilgisine yer yeren 128 kamu idaresi ise meydana gelen sapmalara ilişkin herhangi bir açıklama da yapmadı. 6 genel bütçeli idare, 59 özel idare, 47 belediye, 7 il özel idare ve geriye kalan diğer idareler sapmalara dair herhangi bir açıklama yapmadı.
VAKIF VE DERNEKLERE NE KADAR PARA GİDİYOR?
Raporda, 2020 yıllından bu yana dernek, vakıf, birlik, kurum ve kuruluşlara yapılan yardıma ilişkin bilgilerin paylaşılması yönünde ikazların yapıldığı ancak 2023 yılında da yapılan yardım ve faaliyetlere ilişkin bilginin raporlarda yer almadığına işaret edildi.
BÜTÇE AÇIĞI ÖNGÖRÜLENDEN İKİ KAT
2023 bütçe giderinin 4 trilyon 469 milyar 570 milyon, gelirin ise 3 trilyon 810 milyar 149 milyon TL olarak hesaplandığı ayrıca 15 Temmuz 2023’te ek bütçenin de hazırlandığı ve bunla birlikte açığın 659 milyar 421 milyon TL olarak ön görüldüğüne işaret edilen raporda, ancak bu öngörünün de tutmadığı bilgisine yer verildi. Faaliyet raporunda, açığın 1 trilyon 380 milyar 450 milyon TL olduğu yer aldı.
TÜRKİYE’NİN BORCU BÜTÇESİNDEN FAZLA
Raporda, Türkiye’nin 2023 yılı sonunda 6 trilyon 737 milyar TL borçlandığına da işaret edildi. Türkiye’nin borcu, 2023 yılında hazırlanan merkezi yönetim bütçesi ve torba yasalarla hazırlan ek bütçelerin miktarından yaklaşık olarak 200 milyar TL daha fazla olması dikkat çekti. Bütçeden de daha büyük olan borcun 3 trilyon 209 milyarı iç borçlardan oluşurken 3 trilyon 527 milyar TL’si dış borçlardan oluştu.
Bu borcun yüzde 28’si değişken faiz ile ödenecek. Borucun yüzde 64’ünün döviz cinsinden oluştuğu kaydedilen raporda, bu durum nedeniyle var olan yaklaşık 7 trilyon TL borç, döviz artışı nedeniyle her gün daha da katlanacak.
NAKİT BAZDA BORÇ
Nakit bazda yıl içinde 5 trilyon 323 milyar gelir geldiği, 5 milyar 395 milyar TL faiz dışı harcama yapıldığına dikkat çekilen raporda, bu bağlamda 72 milyar TL açık verildiği görüldü. Ayrıca toplamda 564 milyar TL faiz ödemesi de olduğu bilgisine yer verilen raporda, net borçlanmanın 823 milyar TL’yi bulduğu aktarıldı.
BAKANLIK RAPORU GEÇ GÖNDERDİ
Raporda, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın mahalli idarelere ve idarelere ilişkin raporunu normal şartlarda Haziran ayının 15’ne kadar sunması gerekirken 26 Temmuz’da hazırladığı belirtildi. Yanı sıra bakanlığın mahalli idareleri raporlarında yer alan mali, performans ve diğer bilgilere ilişkin genel bir değerlendirme yapmadığı kaydedildi.
BORÇLARA İLİŞKİN BİLGİ VERİLMEDİ
Raporda, bakanlığın sunduğu Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporu’nun incelenmesi sonrası elde edilen tespitler de yer aldı. Raporda, bakanlığın mahalli idarelere bağlı kuruluşlar ve işletmeler ile belediye ortaklıklarının borçlarına ilişkin herhangi bir bilgiye yer vermediğine işaret edildi.
MA / Mehmet Aslan