HABER MERKEZİ - Dehaklara karşı Kawaların mücadelesi olarak görülen Newroz, farklı halklar tarafından "yeni yıl" olarak görülse de Kürtler için özgürlük ve kurtuluşu simgeliyor. 

 

Tarihi Milattan Önce 612 yılına dayanan 21 Mart Newroz Bayramı, günümüzde milyonların bir araya geldiği çeşitli etkinliklerle kutlanıyor. Newroz, özellikle Ortadoğu coğrafyasında yaşayan her bir halk için farklı anlam ve önemde olsa da tüm dünyada Kürtlerle özdeşlemiş bir bayram olarak biliniyor. Kürtler açısından "yeniden doğuş" ve "diriliş bayramı" anlamı taşıyor; esaretten kurtuluşu ve özgürlüğü simgeliyor. 

 

Kürt tarihinde Newroz Bayramı'nın çıkışı ve tarihine dair farklı anlatımlar bulunuyor. Bu anlatımların başında gelen Demirci Kawa efsanesine dün yayımladığımız dosyamızda yer vermiştik. Kürt yazarlar Baba Tahirê Hemedanî (Umran), Melayê Cizîrî, Ehmedê Xanî ve Celadet Elî Bedirxan, Ağrı İsyanı Lideri İhsan Nuri Paşa, Pîremêrd ve Cegerxwîn gibi birçok yazar ve aydının kaleme aldığı eserlerde Newroz yer ediniyor. 

 

Ehmedê Xanî'nin Mem û Zîn eserinde Newroz kutsal bir gün olarak yer alıyor. Xanî'ye göre Newroz, yaratılış günüdür, yılbaşıdır ve bahar bayramıdır. Doğanın yeniden canlandığı, kışın ve soğuğun geride kaldığı, aydınlığın ve sıcağın zafer kazandığı gündür. Aşk, sevgi, iyilik ve güzellik günüdür. Celadet Elî Bedirxan ve arkadaşları tarafından Şam'da çıkarılan Hawar Dergisi de Newroz'a dair görüşlerini Ehmedê Xanî'ye dayandırır. Zerdüşt'ün kitabı Avesta'da, Firdevs'in Şerefnamesi'n ve günümüzdeki çeşitli yazılı eserlerde de Newroz değişik şekillerde ele alınıyor. 

 

AKRE VE KANDİL ETEKLERİNDE NEWROZ 

 

Kürtdistan coğrafyasında Newroz kutlamaları ise, bölgeden bölgeye değişiklik gösteriyor. Federe Kürdistan Bölgesi'nde kutlamalar genelde 20 Mart akşamı başlıyor. Gece geç saatlere kadar havai fişekler ve halaylarla kutlama yapılıyor. Birçok noktada Newroz ateşini sembol eden meşaleler yakılırken, dağlık bölgeler ve köylerde yüksek tepeler ya da damlarında ateşler yakılıyor. 21'nde ise resmi tatil olmasının da etkisiyle kırsal alanlarda piknik yapılıyor. Yine tüm kentlerde belirlenen merkezlerde kitlesel kutlamalar da yapılıyor. Kutlamalarda sanatçılar sahne alırken, tiyatro gösterimleri de yapılıyor. 

 

Kerkük'te meşaleli yürüyüşler öne çıkarken, Şengal ve Mexmûr Kampı'nda da coşkulu kutlamalar öne çıkıyor. Federe Kürdistan Bölgesi'nde kutlamaların merkezi ise Akre'dir. Akre'de her yıl görsel şölen düzenleniyor. 20 Mart akşamı akşam saatlerinde ellerinde meşalelerle gençler, ilçenin etrafını sararak, Top, Kelê ve Kela Kewvin tepelerine tırmanıyor.  

 

Kutlamaların bir başka adresi ise, Kandil Dağı etekleri. Burada da benzer bir şekilde 20 Mart akşamı kutlamalar başlıyor ve 21 Mart akşamına kadar devam ediyor. Ramazan ayına denk gelen kutlamalarda ise kitlesel iftar programları yapılıyor. 

 

Rojhilat kentlerinde kutlamalar iki haftayı buluyor. 20-21 Mart'ta ise her yerde kitlesel kutlamalar yapılıyor. Özellikle kırsal alanlarda yapılan kutlamalarda rengarenk görüntüler ortaya çıkıyor. 

 

Newroz kutlamalarının bir diğer merkezi ise Kuzey ve Doğu Suriye kentleri. Suriye'de iç savaşın patlak verdiği 2011 yılından sonra Kuzey ve Doğu Suriye kentlerinde oluşan özerk yapıyla birlikte Newroz kutlamları farklı bir boyuta evrildi. Kuzey ve Doğu Suriye'de yaşayan bütün halklar ve inançlar, bir arada 21 Mart'ta kitlesel kutlamalar gerçekleştiriyor. 

 

1973 SONRASI NEWROZLARI  

 

Newroz kutlamalarının en görkemli ve kitlesel geçtiği yerlerin başında ise, Kuzey Kürdistan kentleri ve Kürtlerin yoğun yaşadığı Türkiye metropolleri geliyor. Buradaki Newroz kutlamalarına atfedilen anlam ve önem, PKK'nin ortaya çıkışıyla birlikte farklı bir boyuta evrildi. PKK'nin temellerinin atıldığı 1973 yılı, Newroz'un bugünkü karakterini kazanması açısından çok büyük bir role sahip. 

 

Abdullah Öcalan ve 6 arkadaşı, 1973 yılının Newroz sürecinde Ankara'da bulunan Çubuk Barajı'nın bitişiğindeki mesire alanında bir toplantı yaptı. Burada, günümüze kadar devam eden bir mücadelenin temelleri atıldı. Bu toplantıda alınan kararların akabinde 1978 yılında PKK'nin kuruluşu ilan edildi. 

 

ÇAĞDAŞ KAWA: MAZLUM DOĞAN 

 

Kürtler, sonraki yıllarda özgürlük mücadelelerini Newroz efsanesiyle birleştirdi. 1980'li yıllara gelindiğinde ise yeni "Dehak"lara karşı "Çağdaş Kawa"lar ortaya çıktı. 12 Eylül 1980 askeri darbesi sürecinde binlerce kişi Diyarbakır 5 Nolu Cezaevi'nde ağır işkencelerden geçirildi. Onlarca kişi katledildi, yüzlerce kişi ağır işkenceler nedeniyle sakat kaldı. Diyarbakır 5 No'lu Cezaevi'nde tutulan PKK'nin öncü kadrolarından Mazlum Doğan, 1982 yılının 21 Mart'ı gecesinde, 3 kibrit çöpünü tutuşturarak bedenini ateşe verdi. Doğan'ın yaktığı ateş daha sonra tüm bölgeye yayıldı. 1990'da Zekiye Alkan, 1992'de Rahşan Demirel, 1994'te Ronahi ve Berîvan da Newroz günü baskılara karşı bedenlerini ateşe verdi. 

 

CIZÎR VE NISÊBÎN DİRENİŞLERİ 

 

1990'lı yılların başında ise Newroz alanlarında yüzbinler bir araya gelmeye başladı. Dönemin iktidarları, yasak ve engellemelerle kutlamalara engel olmak istedi. Ayrıca Newroz, "Nevruz" şeklinde "Türk Bayramı" ilan edildi. 

 

Şirnex'in Cizîr (Cizre) ilçesinde 1992 yılında yapılan kutlamalar ve halka dönük saldırılar dönüm noktası oldu. 21 Mart 1992'de Cizîr'de binlerce kişi farklı noktalarda toplanarak kutlamanın yapılacağı alana yürüdü. Birçok yerde engellenen yurttaşlara, helikopter ve zırhlı araçlardan ateş açıldı. Ancak buna rağmen Newroz ateşi yakıldı. Saldırılarda resmi kayıtlara göre, 57 kişi katledildi, tanıkların anlatımlarına göre ise bu sayı 100'ü aştı. 

 

Mêrdîn'in Nisêbîn (Nusaybin) ilçesinde de onbinlerce kişinin katıldığı Newroz, hiçbir olay yaşanmadan görkemli bir şekilde kutlandı. Dönemin İçişleri Bakanı İsmet Sezgin, kameralar karşısına geçerek, olayların yaşanmadığı Nisêbînlilere teşekkür etti. 

 

Cizîr'de yaşanan katliam haberinin Nisêbîn'e ulaşmasıyla halk sokağa döküldü. Nisêbîn'de 22 Mart'ta binlerce kişi, “Pira Şehîda/Şehitler Köprüsü” olarak bilinen Çağ Çağ Deresi’nin üzerindeki köprüde buluştu. Köprünün üzerinde panzerlerle barikat kuran polislerin “dağılın” anonslarına karşı oturma eylemi başlatan kitle, sık sık sloganlarla katliamları protesto etti. Polisler, burada da halkın üzerine kurşun yağdırmaya başlayarak, üzerlerine panzerleri sürdü. Resmi rakamlara göre burada 16 kişi hayatını kaybetti, 106 kişi ise yaralandı. Katliamdan kurtulmak uğruna kendisini Çağ Çağ Deresi’ne atan yurttaşlardan ikisinin cenazesi Kuzey ve Doğu Suriye’ye bağlı Qamislo kentinden alınarak, ilçeye getirildi. 

 

17 yaşındaki Rahşan Demirel da 20 Mart'ı 21 Mart'a bağlayan gece İzmir'in Kadifekale mahallesinde bedenini ateşe verdi. Arkasında "Ben kendimi Newroz yapıyorum Kadifekale' de. Cizre, Mardin ve Nusaybin'in cevabını vermek zorundayım. Bana sahip çıkın. İsmet Sezgin'e haber veriyorum, Newroz kutlanacak… Lastikle olmazsa bile, canımızla kutlanacak!" yazılı bir not bıraktı. 

 

MİLYONLAR NEWROZ ALANLARINDA 

 

Newroz ateşi 2000'li yılların başında daha da büyüdü; milyonlar alanları doldurmaya başladı, Kürtler özgürlük taleplerini haykırmaya başladı. Tüm yasak ve engellemelere rağmen kutlamaların görkemi önceki yıllara oranla daha da büyüdü. 

 

2013 NEWROZU 

 

Yapılan kutlamaların merkezi ise her zaman Amed oldu. Özellikle Amed'de 2013, 2014 ve 2015 yıllarında yapılan kutlamalar tarihe geçti. Her 3 Newroz'a da milyonlarca kişi katıldı. Özellikle 2013 Amed Newrozu tarihin en görkemli Newrozlarından biri oldu. Abdullah Öcalan’ın okunan mesajları bu durumda etkili oldu. Milyonlar, ülkenin en can yakıcı sorunu olan Kürt sorununa dair çözüm dolu mesajlar içeren mektuplara pürdikkat kesildi.  

 

Yarın: Abdullah Öcalan'ın Newroz değerlendirmeleri

 

MA / Azad Altay