HABER MERKEZİ - Koronavirüsün hızla yayıldığı ve ölümlü vakalarda Çin’i geçen ABD’deki durumu aktaran Doçent Kumru Toktamış, “NY kentinden insanlar birbirilerine bakar ama gülümsemeyiz. Şimdi sabahları parkta bütün toplu kadınlar birbirimize gülümsüyoruz” diyerek, toplumdaki dönüşüme dikkati çekti.
Koronavirüsün hızla yayıldığı ve ölümlü vakalarda Çin’i geride bırakan ABD’deki durumu ve toplumdaki yansıması üzerine çok farklı bilgiler akıyor. aborjin.com.tr’den gazeteci Rumet Serhat, 1990’dan beri New York’ta yaşayan, Pratt Institute Sosyal Bilimler ve Kültürel Çalışmalar Bölümünde Kültürel Çalışmalar Koordinatörü olan Doçent Kumru Toktamış’a ABD’de yaşananları sordu. Koronavirüse karşı alınan önlemler, halka yaklaşım, göçmenlerin sorunları, sağlık sistemindeki aksamalar, yetkili kurumların çalışması ve toplumsal yansıması üzerine bilgi veren Toktamış, New York’un özgün dokusuna dikkati çekerek, bu süreçte kadınların gülümseyişini vurguluyor.
‘İNDİRGEMECİ YAKLAŞIM ÇÖKÜŞÜ HIZLANDIRIR’
ABD ordusunun sokağa çıkma yasağı ilan edilen New York sokaklarında olduğuna dair “Yok öyle bir şey” bilgisini paylaşan Toktamış, gazeteci Rumet Serhat’ın “Bu Özgür Dünya’nın çöktüğü propagandası mı?” sorusuna “Özgür Dünya, her ne demekse, çökebilir belki, ama böyle indirgemeci yaklaşımlarla ancak çöküşü hızlandırıcı katkımız olur. Ordu denilen örgütlenmeye kendi darbeci tarihimiz üzerinden baktığımız zaman böylesi indirgemeler kaçınılmaz tabii” diye yanıtladı.
PENTAGON DEĞİL, VALİYE BAĞLI YAPI
Mevcut durum hakkında bilgi veren Toktamış, “Bu durumu anlamamız için federal devlet yapısındaki parçalı iktidar ve otorite ilişkilerini açıklamamız lazım) New York Eyalet Valisi 1 hafta önce Army Corps of Engineer’ın (Ordu Mühendis Birimi) ABD Devlet Başkanı tarafından buraya yollanmasını talep etti. ACE’nin kurumsal sloganı ‘let us try’ (Bırakın biz deneyelim) olan lojistik ve çok önemli bir birim. Bir savaş birimi değil. Ardından Vali, herhangi bir felaket anında yapıla geldiği üzere National Guard’ı (Ulusal Muhafız) göreve çağırdı. NG her ne kadar Federal bir askeri yapı olsa da, Valilerin otoritesi altında. Yani Pentagon askeri değiller. Şöyle açıklayayım; deprem olduğunda asker gelir değil mi kente. Mehmetçikler deriz o zaman onlara. Ordu şehri işgal etti demeyiz. Düzenli ordular savaşmaktan çok daha fazla lojistik ile uğrasan muazzam örgütlerdir. Bir felaket anında bu lojistik organizasyonun kullanılması hepimizin yararına. Ordu’nun harp (combat) yapısı ile lojistik destek yapısını birbirine karıştırmamız lazım. Yani, bu ordu, Soğuk Savaş mantığı ile ülkeleri ateşe atan bir ordu. Ona sempati ile bakmamız falan mümkün değil. Ama iç politikada istihkam için ve lojistik bir örgütlenme. Bu farkın çok iyi anlaşılması lazım” diye belirtti.
‘POLİS KULLANILAMAZ MIYDI’
Serhat’ın “National Guard yerine polis kullanılamaz mıydı?” yönündeki sorusunu yanıtlayan Toktamış, “Öncelikle, polis, NG kadar örgütlü değil. İkincisi mahallelerde polise karşı tepkiler çok çeşitli. Üçüncüsü polis çok yıpranacaktır, yıpranmış durumda zaten. National Guard çadırları asayiş ve yardımlaşma konularında daha iyi örgütlü. ABD’de polis belediyenin silahlı kurumudur hepsi topu” diye konuştu.
Ama ACE (Army Corps of Engineers) Pentagon’a bağlı olup olmadığı yönündeki soruya da cevap veren Toktamış, “Ace evet pentagona bağlı sonuç itibariyle. Onun için Vali, Devlet Başkanından talep etti. Şimdi burada federal yapıyı, onun parça-bütün ilişkilerini ve dolayısıyla bunun sivil otorite ile ilişkilerini iyi anlamak lazım. Sandy Kasırgası olduğunda da National Guard çağrıldı. Katrina kasırgasında da ACE ve National Guard olmasaydı felaket misliyle artardı. Biz şimdi ağır çekim bir deprem, bir sel felaketi yaşıyoruz. Olanlar pek de ağır çekim sayılmaz ya, neyse… Türkiyelilerin bakışında kaçınılmaz olarak iki etken durum var: biz orduyu toplumun içine olan sert müdahalesi ile biliriz, ikincisi demokratikleşme ordunun tartışmasız olarak sivil otoritenin kontrolüne girmesi ile başlar, biz bunu doğru düzgün asla yaşamadık. Bundan dolayı orduyu lojistik bir organizasyon olarak görebilmek bizim (Türkiyeliler) için çok zor. Hal böyle olunca insanlar ürkmekte haklı tabii” dedi.
‘GÖÇMENLER VAR SAYILMAZLAR’
NYC eyaletinde genel sağlık sigortası ABD’nin tamamında olduğu gibi kötü olup olmadığına dair yöneltilen soruya “Yok o kadar kötü değil. New York yaygınlık ve ulaşılabilirlik olarak, nispeten daha iyi eyaletlerden biri. Ama sisteminin çatlaklarında çok insan var” yanıtı veren Toktamış, bahsettiği sistem çatlaklarını ise şöyle açıyor: “Yığınla dokümante edilmemiş göçmen var. Trump’ın düşman olduğu, düşman ilan ettiği, düzenin ‘illegal göçmen’ dediği göçmenler. Biz de (New York) ve California’da onlara illegal denmez, dokümante edilmemiş (kaydedilmemiş) denir. Bu tabii büyük şefkatimizden dolayı falan değil: ucuz iş gücü. Bu insanlar her yerde vardırlar ve asla var sayılmazlar. Hatta anektodal söyleyeyim, şu sırada büyük marketlerin hepsinde, bisiklet ile yiyecek taşıma işlerinde bu insanlar oluk oluk çalışıyor. Kentin kan damarları gibiler. Ama sağlık sigortaları falan yok. Ne NY kapitalistleri, ne de NY sosyal adaletçi muhalifler farklı farkı nedenlerle de olsa bu insanlardan vazgeçemez. Burası Arizona değil yani.”
KRİZİN YÜKÜNÜ ONLAR TAŞIYOR
Göçmenlerin sağlık sigortasını isteğe balı yapıp yapamayacaklarına dair de bilgi veren Toktamış, “Çok emin değilim. Obamacare olarak yaptırabilirler, ama bence, o primleri ödeyebilecek ne kayıtları, ne de paraları yoktur. Çok detaylı bilemiyorum. Bazı sendikaların uğraştıklarını biliyorum. Yalnız, şu anda kaydına bakılmadan ağırlaşan herkese açık olacak hastaneneler dendi. Ama nereye kadar hizmet alabilirler bu eksiklikler arasında bilemem. Neresinden baksan buradaki hayatı ayakta tutan insanlar bunlar. Eminim hastaneye ağır vaka olarak gitse alınır tabii ki, ama triaj kararlarımda öncelik meselesi ile İtalya’da, Fransa’da olduğu gibi karşı karşıya kaldığında doktorlar… Çok acıklı. Geçen gün markette biz müşteriler hayaletler gibi koridorlarda mesafeli mesafeli kayarak geçiyorduk. Rafları ise bu göçmenler yerleştiriyorlardı, kimisinde maske var, kimisinde yok, kimisi eldivenli, kimisi değil. Toplaşıp kendi aralarında şakalaşıyorlardı. Şu sıra iş imkânları çok açıldı tabii. Virüse de çok yakınlar aynı zamanda. Bu kriz anında, düzeni bir de kayıtsız çalışanlar ayakta tutuyor, kimsenin göze alamadıkları getir götür islerini yaparak. Sağlık çalışanlarını, çöpçülerimizi, postacılarımızı saygıyla selamlarken bu gözden çıkarılmış insanları da anmamız lazım.”
Serhat’ın ABD’nin sağlık sistemine dair sorusunu yanıtlayan Toktamış, şunları dile getirdi: “O kadar karmaşık bir konu ki. Yani indirgemeci bir kapitalizm, pazar deyip geçebilirim istersen, ama yeterli olmaz. ABD ekonomisi her şeyin kar amacı ile ayakta durabileceği üstüne kurulu bir ekonomi. Bu kadarını Adam Smith bile söylememiş. Kapitalizmin Babasına inat, çöp toplamayı da, eğitimi de, kâr amaçlı kuruluş haline getirebilmiş bir düzende sağlık da aynı şekilde kâr etme üstüne kurulu. Halk sağlığı nosyonu bir zamanlar varsa da, 1980’lerde tamamen yok ediliyor. Hastane kâr ediyor mu, etmiyor mu üstünden isliyor. Örneğin estetik ameliyat bu nedenle teşvik ediliyor, çünkü büyük kazanç kapısı. Meseleye böyle bakmayan yapılar, sistemler, eyaletler rekabet edemiyor bu düzenle. Yine de, Obamacare’den önce, Minnesota, Massachusetts, NY, gibi eyaletlerde nispeten kamu sağlığını ön planda tutan sigorta imkânları vardı. Büyük kârlar var hastanelerde ve ilaç yapımcılarında. Bu büyük kârlar, ‘ama araştırmaya yatırım yapılıyor’ dense de bu acayip bir göz boyama hali bence.”
‘ÇOK TEDİRGİNİM’
Yaşadığı bölgeye dair durumu da aktaran Toktamış, şöyle devam etti: “Benim mahallem Ortodoks, tutucu, Musevilerle, Karayipli göçmenlerin yaşadığı, binaların çok güzel, ama halkının çok yoksul olduğu Crown Heights. Burada 1991 yılında iki nüfus arasında bir haftadan fazla süren çatışmalar olmuştu. Mevzu bir etnik çatışma gibi gözükse de aslında ucuz emlak çatışması. Basın, hedef gösteriyor durumuna düşmemek için açıkça yazamıyor, ama büyük kalabalık aileler halinde yasayan Ortodoks Museviler çok zor durumdalar. Kadish (Yahudilikte vefat edenin arkasından okunan dua) sesleri duyuyorum kimi zaman. Öte yandan şimdi Karayipli ailelerde büyük iş kaybı var. İşsizliğin öfkesini ile virüsün pençesindeki dindarlardan çıkartacaklar diye çok tedirginim. Bunun adı etnik çatışma falan değil. İki yoksul grup birbirine girmesin. Benim derdim bu. Oysa aynı dükkânları, aynı otobüs hatlarını kullanan insanlar bunlar.”
Hasidiklerin Lubavitch mezhebi, Chabad’da denildiğini açıklayan Toktamış, devamla şunları söyledi: “Sokaklar bomboş. Ama ev içleri çok kalabalık. Bu konuda ortalıkta da dolanan fısıltıları yeniden üretmek sorumsuzluk olur, ama sokaktan baktığında yaramaz bir durum yok. İlk akşam bütün çocuklar sokakta idiler, ama toparlanmış gözüküyor durum. Şimdilik hüzünlü bir yer. İlk akşamki şamata kalmadı ortalıkta.”
GÖNÜLLÜ KORUNMA VAR
New York şehrindeki duruma dair de konuşan Toktamış, şunları ifade etti: “Resmi karantina değil, NY da olağanüstü hal var, açık alanlardaki bütün kamusal faaliyetler bundan dolayı yasaklandı. İlk ve orta dereceli okullar kapatıldı (belediye başkanı çok direndi okulları kapatmamak için). Diğer özel yüksekokullar kendi kendilerini kapattılar bu doğrultuda. Emir sisteminden çok toplumsal gereklilik olarak. O yüzden gençler basta biraz şımarıklık yapabildiler parklarda falan, polis kimseyi ne tutukladı ne ceza yazdı. Şimdi gönüllü kendini kapatma ve sosyal mesafelendirme yapılıyor. Aslında bu sosyal mesafelendirme lafı yanlış, Gayet sosyaliz internet yüzünden, ama fiziksel olarak mesafeliyiz. Bisiklet ile dolaşıyorum her gün; huzursuzluk, itiş kakış ve terbiyesizliğe tanık olmadım. İlk günler ortaokul lise öğrencileri pek saçmalamışlardı, şimdi rastlamıyorum. Trump ile NY kentinin bir zaman Sandinist (Bernie Sanders sempatizanı/ABD standartlarında fazlaca koyu sosyalist. RS) olarak adlandırılan New York Belediye Başkanı Bill de Blasio farklı nedenlerle ekonomiyi açık tutmak istiyorlar; biri kâr kesintiye uğramasın, diğeri işsizlik olmasın diye. Bütün dünya bu açmazın orta yerinde su anda. İşte bu noktada New York Eyalet Valisi Andrew Cuamo devlet akli ile hareket etmeye çalışıyor, devlet derken Amerikan Devleti anlamında kullanmıyorum, kamusal bir düzen anlamında kullanıyorum. Vatandaşını kollayarak düzen sağlamaya çalışıyor.”
‘KADINLAR BİRBİRİMİZE GÜLÜMSÜYORUZ’
New York’ta toplumsal dayanışmaya ilişkin de açıklamalarda bulunan Toktamış, devamla şunları söyledi: “Fiili dayanışma imkânsız kadar zor. Hastalanan arkadaşlarımıza ancak telefonla destek verebiliyoruz. NY kentinden insanlar zaten birbirilerinin gözlerinin içine bakmaz denir. Aslında bakarız ama gülümsemeyiz. Şimdi endişeli bakışlar var. Biz sabahları parkta bütün toplu kadınlar birbirimize gülümsüyoruz. Üstümüze bir kibarlık geldi. Ama güzel şeyler de oluyor mesela oğlum hafta sonları marangoz maskesi takıp yoksul ailelere yemek dağıtıyor.”
‘BİN KİŞİYİ KAYBETTİK’
Toktamış, hastanelerdeki duruma ilişkin ise şu bilgileri verdi: “Basından ve validen duyduğum kadarıyla, demin sözünü ettiğim ACE, büyük fuar sergi salonlarında falan dev yataklı tesisler kurdular. Kimi okullar sağlık eğitim birimlerine dönüştürüldü. Ama içeriden bilgi sahibi olmamıza imkân yok. Duyduğumuz şu; yarın veya öbür gün yatak kapasitesi dolacak. Ancak valilik ve belediye çok iyi çalışıyor görünüyorlar şu anda. Brooklyn Cruise Terminal (Cruise gemileri için ayrılmış 17.000 m2 alan. RS) Aqueduct Racetruck (40.000 kişilik hipodrom. RS) , New York City University’nin Staten Island Kampüsü ve NY Expo Center geçici hastaneye dönüştürüldüler. Daha önce de, Manhattan’daki dev fuar alanı Javits Center (170.000 m2. RS) hastaneye dönüştürülmüştü. Son olarak New York ile ilgili filmlerde sürekli geçen 3.41 km2 alana yayılmış Central Park’a da sahra hastanesi kurulmasına karar verildi. Bugüne kadar 1000’den fazla New Yorkluyu kaybettik eyalet çapında. Bunun henüz nüfusa dağılımının bilgisi verilmedi. Günde 18 binden fazla, 19 bine yakın test yapılıyor, Vali, ABD’deki tüm testlerin yüzde 25’inin NY eyaletinde yapılmakta olduğunu söyledi. Böyle bir zamanda güvenilir bir politikacıdan haber almak kadar kıymetli bir şey yok. L’oreal ve Estee Lauder bedavaya dezenfektan yapmaya başlamış. JetBlue havayolları NY’a gelen sağlık görevlilerini bedava taşıyormuş. Four Season’s Otelleri sağlık personeline bedava yatak, vs. sağlıyormuş. ABD’de eyalet valilerini hak seçer, Cuamo tarafından yapılan açıklamaları halk güvendiği bir siyasetçiden böyle zamanlarda aldığımız haberler de doğrudur mantığıyla önemsiyor.”