İZMİR - İşsizlik, yoksulluk ve baskılara karşı 2023 yılı boyunca her alanda büyük bir direniş gösteren işçiler birçok kazanım elde etti.
Dünyanın birçok yerinde kendisini gösteren ekonomik krizler, yoksulluk ve işsizliği derinleştiriyor. 2008 küresel ekonomik krizi ve arkasından gelen pandemi sonrası derinleşen kriz 2023 yılında da kendisini gösterdi. Krizin faturası ise tüm dünyada işçilere çıkarılıp, hakları bir bir ellerinden alındı. Bu politikalar sonucu işten çıkarmalar nedeniyle yoksullukla karşı karşıya kalan işçiler, 2023 direnişle geçirdi.
Tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de işçiler bu baskıların gölgesinde bir yılı geride bırakırken, direnişi de bir an olsun eksik etmedi. Uluslararası Sendikalar Konfederasyonu’nun (ITUC) Temmuz ayında açıkladığı Küresel Haklar Endeksi’ne göre; 149 ülke içinde Türkiye emekçiler için en kötü 10 ülke arasında yer aldı. ITUC raporuna göre; Türkiye'de grevler bastırıldı, hedefe konulan sendika üye ve yöneticileri gözaltı ve tutuklamalara maruz kaldı. Nitekim 2023 yılında da işçi özgürlükleri ve haklarına saldırılar devam etti, örgütlenmeye çalışan işçiler işten çıkarıldı; buna karşı direnişe geçen işçiler polis saldırılarına uğradı, gözaltına alındı, tutuklandı.
İŞÇİ ALEYHİNE YASALAR
2023 yılı, aynı zamanda işçiler adına çıkarıldığı söylenen yasaların işçileri mağdur ettiği bir yıl oldu. Kamuda görev yapan sözleşmeli personelin kadroya alınmasına ilişkin yasa teklifinin Ocak ayında Meclis’e sunulmasının ardından AKP'li Ordu Büyükşehir Belediyesi iştirak şirketlerinde çalışan 214 işçi, belediye bünyesinde sözleşmeli personel yapıldı. Kadroya geçirilen personele aynı gün “Sözleşmeniz iptal edilmiştir” mesajı geldi. Yasa 31 Mart’ta Meclis’ten geçerek yasalaştı, fakat kadroya alınan işçi sayısı çok düşük kaldı. Yine milyonlarca işçinin beklediği Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) ile ilgili düzenleme de Ocak ayında yapıldı. Fakat bu düzenleme arkasında yine yüzbinlerce mağdur bıraktı. EYT’lilerin büyük kısmı yüksek miktarda krediler çekip emekli olma hayaliyle doğum ve askerlik borçlanmalarını öderken, düzenlemede daha önce duyurulan ‘5 bin prim gün’ şartının kademeli olarak 5 bin 975 güne uzatılması binlerce yeni mağduriyete neden oldu. BAĞ-KUR, Emekli Sandığı ve işçiler arasında eşitsizlik sürdü, kısmi emeklilik açısından yaş koşulu korundu. Öte yandan son yıllarda AKP iktidarı tarafından sürekli gündeme getirilen kıdem tazminatının fona devredilmesi konusu gündeme getirilirken, sendikalardan gelen tepkiyle yeniden rafa kaldırıldı.
İŞSİZLİK KALICILAŞIYOR
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yayımlanan Ekim 2023 İşgücü istatiklerine göre; resmi işsizlik oranı yüzde 8,5 oldu. Fakat TÜİK bu rakamlara “iş bulmaktan umudunu kesen” kesimini eklemezken, Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) Araştırma Merkezi tarafından yapılan açıklamaya göre geniş tanımlı işsizlik yüzde 21,3 oranında gerçekleşti. AKP iktidarının ekonomi politikası krizi önlenemez boyuta taşırken, işsizlik artık kalıcı bir hale geldi. Bunun sonucunda İŞKUR’un işsizlik ödeneği verilerine işsizlik fonuna yapılan başvurular 2012 yılında 609 bin 530 iken, 2022 yılında 1 milyon 707 bin kişiye çıktı. Fakat başvuranların sadece yüzde 47’sine ödenek çıktı. Yine 2023 yılının ilk 7 ayında işten çıkarılan toplam 969 bin 803 işsizden sadece 439 bin 66’sına işsizlik ödeneği bağlandı.
GEÇİM SORUNU DERİNLEŞİYOR
TÜİK verilerine göre; Kasım ayı enflasyon yüzde 61,98 olarak gerçekleşirken Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu (TÜRK-İŞ) araştırmasına göre açlık sınırı 14 bin 24 TL olarak kaydedildi. Bu verilerin yanı sıra asgari ücretin 11 bin 400 TL olması karşısında yoksulluk giderek artarken, işçisinden emekçisine geçinemeyen milyonlar çözüm bulamıyor. Bu konuda en çarpıcı örneklerden biri ise sağlık emekçilerinin göçünde yaşanan artış oldu. Türk Tabipleri Birliği (TTB) verilerine göre; sağlık emekçilerinin yurt dışına gidebilmek için aldığı ‘iyi hal belgesi’ne yapılan başvuru 2 bin 785’e ulaştı. Eğitim ve Bilim İşgörenleri Sendikası’nın (Eğitim-İş) 24 Kasım Öğretmenler Günü kapsamında yaptığı ankete göre ise, öğretmenlerin yüzde 94,6’sı, aldıkları maaşın yeterli olmadığını, yüzde 91’i aldığı maaş ile geçinemediğini söyledi.
SENDİKALI İŞÇİLER İŞİNDEN OLDU
Hal böyleyken asgari ücretle çalışan işçiler çözümü örgütlenmede arıyor. Fakat resmi verilere göre Türkiye'de sendikalaşma oranı yüzde 14,7 olurken, 16,4 milyon kayıtlı işçiden sadece 2,4 milyonu sendikalı, 14 milyon işçi ise sendikasız çalışıyor. Sendikalarda örgütlenmek isteyen işçiler ise geçmiş yıllarda olduğu gibi bu yılda işlerinden oldu. Çeşitli sendikalara üye olan İzmir'de Agrobay Seracılık'ta 39, Diyarbakır Organize Sanayi Bölgesi’nde Lufian Tekstil’de 200, Bolu'da Gezer Ayakkabı Fabrikası’nda 100 işçi ve Amed'de Dicle Elektrik Dağıtım Anomim Şirketi’nde (DEDAŞ) yüzlerce işçi işten çıkarıldı. Öte yandan Riha'da Özay Tekstil, İstanbul'da Plasmek Makina, Sakarya'da Burda Bebek Ürünleri, İzmir’de Dezega Güvenlik, İstanbul'da Cengiz Holding ve Kolin İnşaat ortaklığındaki Satera Elektrik fabrikalarının yanı sıra onlarca fabrikada işçiler sendika üyesi olduğu ya da ücretlerinde iyileştirme talep ettiği için işten çıkarıldı.
DİRENEN İŞÇİLERE SALDIRI
2023 yılında da hakları ve sendikal özgürlükleri için direnen işçilerin karşısına patronlar ile birlikte iktidar ve kolluk güçleri dikildi. İzmir Bergama'da bulunan Agrobay Seracılık'ta 23 Ağustos'ta işten çıkarılan işçiler sera önünde yaptıkları çadır nöbeti sırasında 8 ve 15 Eylül tarihlerinde iki kez asker saldırısıyla gözaltına alındı. Ağır çalışma koşullarına karşı sendikalı oldukları gerekçesiyle işten çıkarılan Trendyol Depo işçileri de 26 Eylül'de eylemlerinin 30’uncu gününde oturma eylemi yaptıkları sırada polis tarafından gözaltına alındı. Riha'da da Özak Tekstil işçileri 28 Kasım'da sendikal hakları için greve çıkarken, 6, 11 ve 13 Aralık'ta jandarma saldırısının ardından gözaltına alındı. 14 Haziran’da İstanbul Finans Merkezi Halkbank şantiyesinde çalışan inşaat işçileri, 13 Ağustos'ta ise Dilok'ta Şireci Tekstil’de çalışan işçiler ve BİRTEK-SEN Genel Başkanı Mehmet Türkmen de polis tarafından gözaltına alındı.
GÖZALTI, TUTUKLAMA VE DAVALAR
Düzce’de bulunan Aluform Pekintaş fabrikasında çalışırken sendikaya üye olduktan sonra tazminatsız bir şekilde işten çıkarılan işçilerin fabrika önünde 1 yılı aşkındır sürdürdükleri direniş ise bu yıl içerisinde 4 kez Düzce Valiliği tarafından yasaklandı. Amed'de DEDAŞ, Dersim'de ise Fırat Elektirk Dağıtım Anonim Şirketi işçilerinin karşısına asker ve polisler çıkarıldı. 14 Haziran'da Devrimci Tekstil İşçileri Sendikası (DEV TEKSTİL) Çorlu Temsilciliği’ne polis tarafından baskın yapılırken, sendika temsilcileri Güneş Atalay ve Cahit Atalay gözaltına alındı. 2 sendikacı 3 gün sonra çıkarıldıkları mahkemede adli kontrol şartıyla serbest bırakıldı. İzmir'de ise Genel-İş İzmir 2 No’lu Şubesi’nin 15 Eylül 2022 tarihinde gerçekleştirdiği belediye işçilerine kadro hakkı tanınması ve zorunlu emekliğe son verilmesi talepli eylemle ilgili dönemin Şube Başkanı Arif Yıldız ile Şube Yöneticisi Ercan Ağar hakkında 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’nun 28’inci maddesine muhalefetten dava açıldı.
11 AYDA BİN 772 İŞÇİ ÖLÜMÜ
Patronlar ve iktidarın örgütsüzlük dayattığı işçiler, 2023 yılında da iş cinayetlerine kurban gitti. İşçi Sağlığı ve Güvenliği Meclisi (İSİG) verilerine göre; yılın ilk 11 ayında en az bin 772 işçi çalışırken yaşamını yitirdi. Bu ölümler arasında çok sayıda göçmen işçide yer aldı. 10 Kasım’da Zonguldak'ta kaçak maden ocağında çalışan Afganistanlı Vezir Mohammed Nortan’ın patronları tarafından “kaçak ocak ortaya çıkmasın” diye öldürüldü.
Yıl içinde iş sağlığı konusunda alınmayan önlemler işçilerin canına mal olurken, AKP iktidarı iş güvenliğini erteleyen bir karara da imza attı. Ekonomi alanında düzenlemeler içeren Bazı Kanun ve Kanun Hükmündeki Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi 7 Aralık'ta Meclis’te kabul edilirken, buna göre İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 50’den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri ile kamuya ait işyerlerinde iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi görevlendirilmesine ilişkin hükmünün yürürlük tarihi 31 Aralık 2023'ten 31 Aralık 2024'e ertelendi.
SALDIRILARA KARŞI DİRENDİLER
Patronların baskıları, iktidarın politikaları, devlet güçlerinin saldırılarına rağmen işçiler 2023 yılına direnişle damga vurdu. Özellikle iktidarın "Mega” olarak adlandırdığı ve yandaş şirketlerin yürüttüğü projelerde çalışan işçiler ücretlerini alamadıkları için direnişe geçerken, birçok fabrikada da işçiler özlük hakları ve daha iyi bir ücret için fabrika önlerini direniş alanına çevirdi. Gama Holding ve Türkerler Holding’in “yap-işlet-devret” modeliyle inşa ettiği Kocaeli Şehir Hastanesi’nde çalışan işçiler, ücretlerini alamadığı için eylem düzenlerken, İzmir’de de Bayraklı Şehir Hastanesi şantiyesinde çalışan işçiler hastanenin hizmete açıldığı gün dahi eylemdeydi. İşten çıkarılan ve 17 Ağustos'ta Sputnik Türkiye'de ofisi önünde eyleme geçen 24 gazetecinin direnişi devam ederken, Eskişehir’in Mihalıççık ilçesinde bulunan SSS Yıldızlar Holding’e bağlı Doruk Madencilik işçileri ücretlerini alamadığı için yeraltında açlık grevi yaptı. Kalyon Holding’in Halkalı İstanbul Havalimanı arasında inşa ettiği metro tünelinde çalışan işçiler ise yine aynı taleplerle iş bırakırken, ücretlerinde düzenleme yapıldı. Yıl içinde yine sağlıktan inşaata, metalden tarıma kadar yüzlerce işçi iş bırakma eylemleri yaparken, Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) ise “vergide adalet” talebiyle 13 Kasım'da İstanbul'dan Ankara'ya yürüdü. 4 gün süren yürüyüş boyunca, yol güzergahındaki kentlerde kitlesel eylemler yapan DİSK, aynı taleple 11 ilde de sokağa çıktı.
DİRENİŞ KAZANDIRDI
2023 yılı, aynı zamanda direnen işçilerin birçok kazanım elde ettiği bir yıl oldu. Zonguldak'ta Tambay Taşımacılık isimli firmada çalışan maden işçileri 31 Aralık 2022'de işten çıkarılmalarına karşı maden önünde başlattıkları direnişi, 6 Ocak'ta kazanarak işlerine geri döndüler. Yine 2023 yılında uygulanacak maaş artış oranını kabul etmeyerek 16 Ocak'ta iş bırakan Trendyol Go çalışanı kuryelerin direnişi de 24 Ocak'ta zaferle sonuçlandı. AKP'li Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın 'milli güvenliği bozucu nitelikte' gerekçesiyle yasakladığı grevi İstanbul'daki fabrika önünde sürdüren Green Transfo Energy işçileri, 26 Ocak'ta istedikleri zam oranında anlaştı. Yine LC Waikiki deposunda çalışan 13 işçinin, Kod-46 ile işten atılmalarına karşı başlattıkları direniş, eylemin 19’uncu günü olan 31 Ocak'ta zaferle sonuçlandı.
Selüloz-İş'in örgütlü olduğu Kartonsan fabrikasında, işçilerin Toplu İş Sözleşmesinde (TİS) yaşanan anlaşmazlık sonucu başlattığı ve 108 gün süren direnişleri, 8 Nisan'ta kazanımla sonuçlandı. İzomas Şirketler Grubu ve YDA firmaları bünyesindeki Finans Merkezi Halkbank şantiyesinde çalışan inşaat işçileri, kıdem tazminatı, fazla mesai ücreti, dinlenme hakkı ve sigortalarının asgari ücret üzerinden gösterilmesi talebiyle firmanın Ataşehir ilçesinde bulunan binası önünde başlattıkları eylem, eylemin 5’inci günü olan 16 Haziran'da taleplerinin karşılanmasıyla sonuçlandı. İki yıla yakın zamandan beri devam eden Neo Trend Tekstil işçilerinin direnişi ise, Neo Trend’in iş yaptığı işletmelerin bulunduğu AVM’lerde, Hummel Mağazaları önünde yaptıkları eylemlerin sonucunda 19 Haziran'da işçilerin taleplerinin kabul edilmesiyle sonlandı.
İBB İŞÇİLERİ KAZANDI
Ahmet Kul İnşaat’ın taşeronu olarak İstanbul Davutpaşa’da faaliyet yürüten Oniks İnşaat’ta çalışan 25 kişilik inşaat işçisinin haklarını alamadıkları için şantiye önünde başlattığı eylem, 5 gün sonra 2 Ağustos'ta işçilerin taleplerinin karşılanmasıyla son buldu. İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) iştiraki Ağaç Anomis Şirketi’nde çalışan DİSK’e bağlı Birleşik Tarım-Orman Sendikası’na (BTO-SEN) üyesi işçilerin ücretlerinin iyileştirilmesi talebiyle Saraçhane’de bulunan İBB binası önünde başlattığı eylem de 21 Ağustos'ta kazanımla sonuçlandı. Dersim'de 73 gün hakları için direnen FEDAŞ işçilerinin mücadelesi, 22 Ekim'de işçilerin işlerine geri dönmesi ve ücretlerde yapılan iyileştirmelerle sonuçlandı. Bunların yanı sıra işçilerin çeşitli fabrikalarda yaptıkları birçok eylemler de işçilerin taleplerinin karşılanması sonucu sonlandırıldı.
Yarın: Ekoloji
MA / Tolga Güney