MÊRDÎN - Xurs Vadisi’ndeki Çemê Zirganê ile Xurs Şelalesi, tarihte ilk kez kurudu. Yüz yıllardır ekilen Xurs tütünü ise sadece sondaj suyuyla yetiştirilebiliyor.
Mêrdîn’in Qoser (Kızıltepe) ilçesine bağlı 13 kırsal mahallenin bulunduğu Xurs Vadisi için kuraklık tehlikesi giderek büyüyor. Gundê Hacî Faris, Hamzîya, Alî Paşa, Xursa Navê, Xûbas, Bavina, Xanika Herzem, Şêx Tacdîn, Kûrê, Çelêbîya, Meşkîna, Hefte Xwehan ve Gundê Izêr mahallelerinin yer aldığı vadide 10 bini aşkın yurttaş yaşıyor. Eski yapıların yer aldığı vadi, bugüne kadar farklı birçok uygarlığa ev sahipliği yaptı. Vadide yaşayan yurttaşların temel geçim kaynağı yüz yıllardır tütün ekimi olurken, hayvancılık yaygın olarak yapılıyor.
1970’li yıllara kadar 17 değirmenin bulunduğu vadide, artık yurttaşlar çiftçilik yapabilmek için sondaj kuyuları açmak zorunda kalıyor. Sadece Izêr Mahallesi’nde 29 adet sondaj kuyusu kazılmış durumda. Yaklaşık 12 kilometre uzunluğundaki vadide bulunan en büyük su kaynağı Serê Kanîyê, kurumayla yüz yüze kaldı.
Mezopotamya Ovası’nı kuşbakışı gören vadi, yer altı sularını da kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya. Şemrêx (Mazıdağı) ilçesinde açılan derin sondaj kuyuları, maden aramaları ve kurulan fabrikalar nedeniyle su kaynakları her geçen gün azalıyor. Vadiden doğan ve Qoser’in içinden geçerek Kuzey ve Doğu Suriye’ye ulaşan Çemê Zirganê ile Xurs Vadisi ise tarihte ilk kez tamamen kurudu.
‘İLK DEFA BÖYLE BİR KURAKLIK VAR’
Tütün ekimi yaparak geçimini sağlayan Xelef Aslan (47) ilk kez bu denli bir kuraklık ile karşı karşıya kaldıklarını ifade etti. Çocukluk yıllarından bu yana tütün ekme işi ile uğraştığını belirten Aslan, “Bu işi bizden önce birçok kuşak yaptı. Yüz yıllardır burada tütün ekiliyor. Bizde bunu devam ettirmeye çalışıyoruz. Eskiden her şey el ile yapılıyordu. Zahmetler azaldı ama suyun azalması bizi ciddi şekilde etkiliyor. Suyun olmaması 13 köyü etkiliyor. İmkanı olanlar sondaj ile su çıkardı ancak herkesin bu imkanı yok. Eskiden su sorunu yoktu. Su neredeyse kalmadı. Yağışlar azaldı. Köyümüzün yukarısında yer alan yüksek yerlerde sondajlar kazıldı bu da yer altı sularının azalmasına neden oldu” dedi.
‘TEK GEÇİM KAYNAĞI TÜTÜN’
Kuraklık nedeniyle kimi çiftçinin topraklarını ekemediğini dile getiren Aslan, “Birçok meyve ağacı susuzluktan kurudu. Böyle devam edersek bütün ağaçlar kuruyacak. Kuyular kazılıyor ancak bu kuyular ne zaman kadar idare edecek? Xurs tütünü çok meşhur bir tütün. Kilosu bugün bin 500 TL. Birçok ailenin tek geçim kaynağı bu. 20 Nisan’dan itibaren ekim işlemi yapılıyor. Eylül başından itibaren onları toplayıp sergiye bırakıyoruz. 15-20 gün güneşte kuruyan tütünleri eve taşıyıp bıçaklar aracılığı ile kesiyoruz. Özel müşterilerimiz var. Bu vadide tütün ekemezsek yaşamımızı idame ettiremeyiz. Hayvancılık yapan var ancak çok az. Herkesin bu imkanı yok” diye belirtti.
MA / Emrullah Acar