Rojhilata Navîn ji ber çavkaniyên xwe yên enerjî û yên xwezayî, di seranserî dîrokê de her tim bû qada mudaxileyên hêzên serdest. Rêyên enerjiyê yên nû û krîza kapîtalîzmê, li Rojhilata Navîn rê li ber şerekî nû vedike. Di mudaxileyên siyasî û leşkerî yên ji bo teşedayîna Rojhilata Navîn ku li Iraqê dest pê kir û bi Lîbya, Sûriye û Lubnanê berdewam dikin de DYA û welatên Yêkitiya Ewropayê (YE) serkêşiya wan dikir û niha jî Rûsya û Çîn hewl didin statûkoya li herêmê biparêzin. 

 

Rojnameger Felemez Ulug têkildarî polîtîkayên Rûsyayê yên li Rojhilata Navîn, dibêtiya bandora wan a li ser kurdan, daxwazên kurdan û têkoşîna wan bi ajansa me re axivî. 

 

 ‘LI ROJHILATA NAVÎN ŞERÊ HEGEMONYAYÊ HEYE’

 

Rojnameger Felemez Ulug diyar kir ku du hêzên sereke hene ku dixwazin li Rojhilata Navîn hegemonya xwe pêk bînin û ev jî hêzan Modernîteya Kapîtalîst a ku Amerîka û hevkarên wê ên weke Ingilistan û Yekitiya Ewropayê (YE) jê re pêşengiyê dike û ya din jî hêzên weke kapîtalîzma dewleta tê pênasekirin ku ew jî Rûsya, Çîn û Îran e. Ulug, destnîşan kir ku ev herdu blok di warê birdozî de ne du hêzên ji hev cuda ne û ev tişt anî ziman: “Yek kapîtalîzma takekesî anku sermayedariya tekel a takekesiye yek jî kapîtalîzma dewletî û olîgarşiyê ye. Ji bo wê jî divê dema em şîrove dikin weke weke dema Sovyeta berê nenirxînin. Yanî pênaseya Rûsya niha û Sovyetê ji hev cuda ne mirov nikare di heman çarçoveyê de binirxîne.” 

 

HEDEF Û ARMANCÊN RÛSYAYÊ

 

Bi domdarî Ulug da zanîn ku di siyaseta Rûsya ya dema Çar, Sovyet û Rûsyaya niha de her çendî guhertinên bingehîn hebin jî di hin mijaran de stratejî qet ne hatiye guhertin. Ulug, wiha domand: “Ew jî xeyala daketina ava germ anku daketina Deryaya Spî ye. Li gel vê, daketina Rohilata Navîn ji bo Rûsya her dem mijarek girîng û strartejîk bûye. Rûsya ji bo hegemonyaya xwe ji Bakurê Asyayê bîne Rohilata Navîn û bakurê Efrîqayê anku bîne ser xeta enerjî, tîcareta deryayê, daketina vê qadê ji bo xwe girîng dibîne. Heman stratejî weke me berê jî got ji dema Çar û Sovyetê jî hate meşandin. Bi taybet di dema Çar de ji bo vê stratejiya xwe bimeşîne bi osmanî û ingilîzan re di nava têkoşîneke mezin de bû. Anku ev têkoşîn bi hêzên Rojavayî re bû. Ji bo vê jî her bi Rûsyayê re şerek hebû. Şerê Napolyon û di dema Sovyetê de jî şerê Hîtler em ji bîr nekin. Ev şer di çarçoveya heman stratejiyê de pêş ketin. Niha jî Ûkrayna kişandine navê vê xetê û bi Ûkrayna li dijî Rûsya şerekî dijwar tê meşandin. 

 

‘ARMANCA RÛSYAYÊ EW E KU DI SIYASETA KÛREWÎ DE BIBE HÊZEKE SEREKE’

 

Ulug, bi domdarî pirsa “Ev şer ji bo çi ne û ji bo çi bi taybet Rûsya tê hedefgirtin?” kir û wiha pê de çû: “Ji ber ku Rûsya hêzekî mezin e û xwedî erdnîgariyeke pir berfireh û dewlemende. Sedemek din jî Rûsya li dijî pergala heyî di serdemên cuda de gelek caran tifaqên bi hêz pêş xistine. Yanî Rûsya di siyaseta cîhanî ya îroyîn de aktorekî serekeye û dixwaze bi vê erka xwe rabe. Lê şerê Rûsya niha dide meşandin ne ku dixwaze bloka Rojavayî têk bibe. Dixwaze di siyaseta kurewî de bibe hêzeke sereke. Yanî şer şerê parvekirin û deshilatiyê ye. Rûsya jî dixwaze di vir de xwedî rol be. Bêgûman bi hilweşandina Sovyetê re Rûsya kêmbe jî ji vê mîsyona xwe dûr ket. Lê bi Pûtîn re cardin derket ser dika siyaseta cîhanê. Ji bo ku bikaribe di qada navneteweyî de hegemonya xwe îlan bike beşdarî şerê li Sûrî bû. Ji bo Rûsya ji serê Sûriyeyê dûr bikin şerê Ûkraynayê dan despêkirin.” 

 

‘KURD WEKE AKTOREKE SEREKE DERDIKEVIN PÊŞ’

 

Têkildarî nêzikatiya Rûsyayê ya li dijî kurdan û Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê jî Ulug ev nirxandine kir: “Beriya her tiştî kurdên di Rojhilata Navîn û çar perçeyê Kurdistanê siyasetê dikin, divê siyaseta Rûsya û welatên Rojavayî baş lêkolîn bikin û li gorî wê pozîsyon bigrin. Çimkî di dîrokê de li dijî têkoşîna kurda ya li hemberî Osmaniyan û Safewiyan, têkoşîna kurdan a li hemberî Bexda, Şam Tehran û Komara Tirkiyeyê pozîsyona Çar, Sovyetê û Rûsyayê herdem diyarker bûye. Ji bo wê jî mirov dikare bêje Çar, Sovyet û Rûsyeya îro ji bo li Rohilata Navîn berjewendî û siyaseta xwe ya jêneveger pêk bîne jê re partner lazim in, di vê rewşê de kurd weke partnereke sereke derdikeve pêş. Lê divê em şaş fam nekin. Rûsya, kurdan ne hevkarekî stratejîk, ji bo berjewendiyên xwe pêk bîne weke partnerekî sereke dibîne. 

 

HEWCEYE KURD ROLA RÛSYAYÊ BAŞ BIBÎNIN 

 

Ji bo wê jî ger em bala xwe bidênê ji sedsala 18’an û vir ve Rûsya bi aqilê dewletê li ser kurdan dixebite. Hîn di wan salan de dest bi xebatê Kurdolojiyê kiriye. Li herêmê tu welat qasî Rûsyayê li ser kurdan, çanda wan, zimanê wan, dîrok û erdnîgariya wan lêkolîn nekirine. Rûsya li her çar parçeyên Kurdistanê çi diqewime, kîjan eşîr xwedî çi mezhebî ye û xwedî çi hêzê ye dizane. Ji bo wê jî divê mirov siyaseta Rûsya ji rêzê nebîne. Lewma dema kurd li Sûrî û rojavayê Kurdistanê siyasetê meşandin divê ji bîr nekin ku Rûsya jî qasî Amerîka û welatên Rojavayî li herêmê xwedî rol e. Ji ber ku di şerê Sûrî û parastina hikûmeta Şamê de ji Îranê zêdetir Rûsya xwedî rolek diyarker e. Ji bo wê jî kurd çawa ku xwe pêjeroja Sûriyê de xwedî rol dibînin divê ji bîr nekin ku qasî Amerîkayê Rûsya jî xwedî rolek girîng e. Kurd nikarin vê ji nedîtinê ve werin.”

 

‘KURD DÊ NEYÊN XAPANDIN LÊ DIVÊ HESABÊ XWE BAŞ BIKIN’

 

Di berdewama axaftina xwe de Ulug anî ziman ku di dagirkirina Efrîn, Serêkaniye û Girê Spî de kurdan li heremê ev siyaset baş nexwedin lewma nikarin li gorî pêşveçûnên di qada pratîk de diqewimin gavên stratejîk û xurt jî biavêjin. Ulug, wiha domand: “Ev jî dide diyarkirin ku yekalî girtina mijaran û geşedanên li herêmê diqewimin dihêle ku kurd winda bikin. Yanî divê kurd rol û rista Rûsya û Amerîkayê li herêmê baş pênase bikin. Di demê borî de di vê mijarê de kêm û kurtî derketin. Ji ber van kêmasiyan îro em bala xwe didêne Rûsya û Amerîka dixwazin bi destê tirkan kurdan terbiye bikin. Bêgûman kurd ne hêzeke wisa hêsanin ku werin vê lîstikê lê divê hesabê xwe baş bikin. 

 

Rûsya di dîrokê de gelek caran bi dewleta tirk re şer kiriye. Li dijî Osmanî û Komara Tirkiyeyê dijminatiyek wê ya xurt heye. Ew dizanin tirk qet nabin hevalbêndên wan. Tenê ji 2015’an û vir ve balafira wan ji aliyê Tirkiyeyê ve hate xistin, balyozê wê Andrey Karlov li nava Enqereyê li ber kamerayan hate qetilkirin. Dîsa gelek bûyerên ku di warê siyasî de destê Rûsya teng dikin qewîmîn. Tevî vê jî Rûsya ji bo li herêmê bigihêje armancên xwe yên stratejîk li hemberî Tirkiyeyê siyaset xwînsar dimeşîne. Ji ber ku dizane Tirkiye di warê jeopolîtîk, siyasî û leşkerî ve li herêmê xwedî rolek girîng e. Lewma Rûsya hewl dide zeafên Tirkiyeyê, xetere û gefên li ser wê ji bo berjewendiyên xwe yên stratejîk bi kar bîne. Bêgûman nêzîkatiya Rûsya ya li hemberî doza kurd jî bi vê helwestê ve girêdayî ye. Ji ber vê yekê divê em bizanibûn ku piştî ingilîzan yên herî zêde mijara kurd li dijî tirkan bi awayekî hostane bi kar tîne Rûsya ye.” 

 

HELWESTA RÛSYAYÊ YA LI DIJÎ RÊVEBERIYA XWESER 

 

Rojnameger Ulug, helwesta Rûsyayê ya li hemberî Rêveberiya Xweseriya Demokratîk a Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê jî wiha nirxand: “Ji bo Rûsya şeklê rêveberiya Sûriyê federasyon an jî netew dewlet be zêde ne girîng e. Rûsya bi xwe federasyon e, li gorî daneyan zêdetirî 180 netewên cuda li Federasyona Rûsyayê jiyan dikin. Ji bo vê jî gelek herêmên wê yên xweser û hikûmetên cuda hene. Ji ber vê yekê li vir tişta ji Rûsyayê re girîng ne şêwayê rêveberiyêye, ya girîng li Sûriyê kurd wê çiqas di xizmeta berjeweyên wê yên li Rojhilata Navîn de bin. Ji ber vê dema em îro ji bo kurdan behsa xweseriyê dikin divê ev rastî jî neyê piştguhkirin. Rûsya jî weke her welatên din pêşî li berjewendiyê xwe difikire. Lewma divê kurd vê rast bi xwînin, siyaset û dîplomasiya xwe jî li gorî vê saz bikin.”

 

ROLA RÛSYAYÊ YA DI DAGIRKIRINA EFRÎN Û SERÊKANIYÊ DE

 

Ji bo têkiliyên di navbera Rûsya û Tirkiyeyê û rola Rûsyayê ya di dagirkirina Efrîn, Serêkaniyê, Girê Spî jî Ulug wiha got: “Mirov dikara bêje Rûsya li dijî hêzên Rojavayî li du eniyan di nava şer an jî di nava têkoşînek dijwar de ye. Şerê li Ûkrayna û Sûriyê bi her awayî bandorê li siyaseta welatên herêmê dike. Bi taybet geşedanên li eniya Rûsya, Çîn û Îranê diqewimin û şêwazê vî şerî wê rewşa Rûsyayê ya pêşerojê jî diyar bike. Ji ber vê yekê ev herdû herêmên şerê germ lê heye di stratejiya Rûsyayê ya dema pêş de xwedî girîngiyek mezin in.

 

‘TIRKIYE HEWL DIDE DÎSA TÊKEVE HEVKÊŞEYA SIYASETA HERÊMÊ’ 

 

Dewleta tirk jî dixwaze di çarçoveya geşedanên li herêmê diqewimin de pozîsyona xwe xurt bike. Ji bo vê jî naxwaza bi Rûsyayê re têkeve nava nakokiyekê. Bi taybet piştî şerê Îsraîl û Hamasê li herêmê dengeyên siyasî tên guhertin. Rêveberiya Enqereyê jî ji er nakokiyên xwe yên bi welatên rojavayî re û tirsa ji doza kurd niha ketiya nava tirsekê. Ji ber vê hewl dide xwe nêzî bloka Rûsyayê bike. Lê ji ber ku dewleta tirk li herêmê gelek texrîbatên mezin dane kirin wê ev ne wisa hêsan be. Tevî ev tê zanîn jî bi taybet Rûsya wê hewl bide Tirkiyê li gorî berjewendiyên xwe bi kar bîne. Ya girîng di vir de wê Tirkiyê çi tawîzan bide. Wisa diyare ku rêveberiya Erdogan ji bo ji nû ve têkeve hevkêşeya siyaseta herêmê dixwaze êrişekê pêk bîne. Ev êriş wê li dijî Rojava yan li dijî Başûr be hîn ne diyare lê tişta diyar. Lê tişta diyar dike ew e ku Rûsya ji bo vê li pêy tawîzan e.” 

 

‘HEKE TIRKIYE TAWÎZÊN MEZIN BIDE DIBE KU RÛSYA JI BO ÊRIŞÊ DESTÛRÊ BIDE’

 

Ulug, anî ziman ku heke dewleta tirk tawîzên pir mezin pêşkeşî Rûsyayê bike û Rûsya jî van tawîzan ji bo stratejiya xwe ya pêşerojê pir guncav bibîne,  dikare ji bo êrişeke nû ya dewleta tirk a li dijî Rojava pêşî lê veke. Ulug, got: “Yanî di vir de jî Rûsya tu tiştan hesab dike. Yek; dixwaze dewleta tirk ji bloka rojavayî û NATO’yê dûr bixe, di wê eniyê de parçebûnê ava bike. Ya duyem; hêzên Rojhilata Navîn bi taybet jî Tirkiye, Îran û Rûsya dixwazin kurd ji hêzên rojavayî bertek bigrin. Yanî naxwazin di demên pêş de kurdan bi armanca tifaq anku koalîsyonekê bi van hêzan re bên cem hev. Li şûna wan kurdan mihtacî hêzên Rohilata Navîn bibin. Di vir de jî armanc ewe ku kurdan ji aktorbûnê derxe û bike faktor. 

 

‘AKTORÊN SEREKE NIKARIN LI HERÊMÊ KURDAN PAŞGUH BIKIN’

 

Kurd niha bi şoreşa Rojava re li Sûrî aktorê herî sereke ne. Li Iraqê bi destkeftiyên xwe aktorekî sereke ne. Li Tirkiyeyê jî êdî pir eşkereye ku siyaseta ku kurdan înkar dike nikare pêşerojê ava bikin lewma kurd vî perçeyî jî aktorekî sereke ne. Niha Îran di rojevê de ye, li vê derê jî kurd bi serhildanên ‘Jin, Jiyan, Azadî’ bûn aktor. Ev ji aliyê hêzên navnetweyî ve jî baş tên dîtin. Lewma hemû welatên li ser herêmê plan û projeyan pêş dixin nikarin vê posîzyona kurda ya jeostratejîk, demografîk, siyasî û leşkerî ku xeta sêyemîn temsîl dike ji nedîtî ve bên. Ev rewş di hin welatan de aciziyan jî çêdike. Rûsya jî yek ji van welatan e. Ji ber vê yekê ji bo kurdan tengav bike dibe ku rê li ber êrişên dewleta tirk veke. Bi van êrişan ve Tirkiyê pozîsyona Tirkiyê ya di eniya Rojavayî de lawaz bike û wê bikşîne xeta xwe. Di vê di vê mijarê de hewceye kurd hevsengiyên li herêmê û geşedanên diqewimin baş bixwînin. 

 

‘SEROKÊ DYA’YÊ BIGUHERE JÎ DÊ STRATEJIYA WAN A BERÊ BIDOME’

 

Rojnameger Ulug, hilbijartinên DYA’yê û bandora wê ya texmînî ya li ser polîtîkaya Rûsyayê ya li dijî Rojava jî wiha nirxand: “Amerîka welatekî mezin e û bi guhertina serokan siyasetê ava nake. Siyaseta wê ya bingehîn ji aliyê Kongre, Senato, CIA û Pentagonê ve tê avakirin. Lê ev nayê wateya ku Serokê tê hilbijartinê jî bêbandor e. Na, ew di meşandina vê siyasetê de xwedî rolek girîng e. Di rewşa niha de ger Amerîka piştgiriya xwe ji bo şerê Ûkraynayê rawestîne û xwe bi temamî ji Rojhilata Navîn vekşîne wê hêza kûrewî ya Amerîkayê bi temamî têk biçe. Ji bo ev têkçûyîn çênebe herdem di nava hewldanên ku posîzyona xwe xurtkirinê de ye. Lewma bi hatina Trump ve wê hewl bide xwe di van eniyan de xurt bike. Ji ber ku baş dizane ev enî ji bo wê diyarkerin. Amerîka di vir de hevkarên xwe hîn çalaktir û di warê madî û manevî de hîn bêhtir bikşîne qadê, wê siyaseteke hîn eşkeretir bide meşandin. Divê em bizanibin ku Amerîka wê tu carî rê nede ku hegemonyaya ew pêşengiya wê dike di şerê Ûkraynayê de têk biçe. Dîsa wê nexwaze li Sûrî û Îsraîlê berjewendiyên wê têk biçin û Îsraîl bişkê. 

 

Çima Îsraîl li herêmê ji bo Amerîka ewqas girîng e? Amerîka di dîroka xwe de bi çar welatan re peymanên stratejîk çêkiriye. Ji wan welatan yekem welatê ku peymana nivîskî pê re hatiye çêkirin Îsraîl e. Bi Kanada, Awûsturalya û Ingilistanê re jî peymanên devkî anku bi gotinê heye. Lewma ji bo parastin, pêşeroj û berjewendiyên Îsraîlê serok kî be jî wê li gorî vê peymana stratejîk tevbigere. 

 

DIVÊ KURD BIKARIN SIYASETA XWE BI XWE AVA BIKIN

 

Em ji bîr nekin ku Serêkaniyê û Grê Spî di serdema Trump de hatin dagirkirin. Raste niha rewş ne mîna 5 sal berê ye, bi şerê Îsraîl û Hamasê re gelek tişt hatin guhertin lê divê em ji bîr nekin ku ev şer rê ji ber destwerdanê nû re jî vedike. Di vê merheleyê de divê siyaseta Amerîkayê jî baş were şopandin. Dibe ku hevsengiyên bi şerê Ûkrayna û Îsraîlê bên guhertin ev bandora xwe bi awayekî neyînî li ser siyaseta Amerîka ya li ser kurdan jî bike. Divê kurd ji vê hevkêşê re jî amade bin. Yanî ger kurd dixwazin li herême bibin xwedî hêz divê pişta xwe bi kesî girê nedin û weke aktorekî sereke bikaribe bi xwe siyaseta xwe ava bikin.”

 

MA / Mujdat Can