NAVENDA NÛÇEYAN – Dogan Erbaş diyar kir ku Abdullah Ocalan bi rêya entegrasyona demokratîk armanc dike ku "Kurd daxilî nava hiqûqê bike" û got: "Ev gava ku ji hêla birêz Ocalan ve hatiye destpêkirin dê dewletê jî neçar bike ku biguhere."

 

Rêberê Gelê Kurd Abdullah Ocalan "entegrasyona demokratîk" wekî yek ji sê têgehên sereke yên Pêvajoya Aştî û Civaka Demokratîk destnîşan kir. Di hevdîtina xwe ya dawî de ya bi parêzerên xwe re ku di 13'ê Cotmehê de pêk hat, Ocalan peyama "Divê hiqûqa entegrasyona demokratîk bê avakirin" da.

 

Ocalan, di perspektîfa ku ji kongreya PKK'ê re şand de jî cîhekî berfireh ji vê mijarê re veqetandibû. Wî diyar kiribû ku di avakirina civakeke demokratîk û entegrebûna bi komarê re de berpirsiyariyên girîng dikevin ser milê Partiya Wekhevî û Demokrasiyê ya Gelan (DEM Partî).

 

Dibistana DEM Partiyê di warê "entegrasyona demokratîk" de dest bi xebatê kir. Dibistan, li ser mînakên li cîhanê û qanûnên entegrasyonê dest bi xebatê kiriye.

 

Em bi Hevberdevkê Dibistana DEM Partiyê û parêzer Dogan Erbaş re ku piştî 25 mehên li girtîgehê hat berdan û ji nû ve dest bi xebatên xwe yên siyasî kir, li ser entegrasyona demokratîk û rêziknameyên ku dikarin di vî warî de bên çêkirin axivîn.

 

Di hevdîtina xwe ya dawî de bi parêzerê xwe re, Abdullah Ocalan peyama "divê hiqûqa entegrasyona demokratîk were danîn" da. Ocalan behsa kîjan qonaxa hiqûqî dike?

 

 

 

Tiştê ku em dikarin jê re bibêjin "hiqûqa veguhêz" bicîhanîna hin rêziknameyên lezgîn e ku armanca wan avakirina aştiyê ye. Piştî bêçekbûnê, divê rêzikname werin çêkirin ka hêzên ku di demên berê de çek bi kar anîne dê çawa vegerin jiyana siyasî û civakî. Ev yek bi lezgînî pêwîst e. Di komîsyona meclisê de nîqaşek heye, lê hîn tiştek nehatiye bidawîkirin. Wekî din, divê Qanûna Înfazê were sererastkirin da ku kesên li derveyî welêt, yên di girtîgehê de û yên ku di doza Kobanî de hatine girtin bigire nav xwe. Guhertina berfireh a Qanûna Têkoşîna Li Dijî Terorê (TMK), an jî bi tevahî betalkirina wê, ji hêla hiqûqî ve nîqaşbar e û dikare yek ji aliyên herî girîng ên hiqûqa veguhêz be. Ji vê gavê û pê ve, divê dewlet ji nêzîkatiyek rojane wêdetir, bi nêzîkatiyeke ku perspektîfa aştî û azadiyê dihewîne ne esas bigire. Ji ber vê yekê, divê TMK jî bi tevahî were betalkirin. Başkirinên bi heman rengî divê di Qanûna Ceza ya Tirkiyeyê (TCK) de jî werin kirin. Lêbelê, hin gav hene ku dikarin bi biryarên îdarî bêyî tu guhertinan werin avêtin.

 

Ev çi be? 

 

Divê pergala paşxistina înfazê ku veguheriye îşkenceyê jî bi dawî bibe. Divê Lijneyên Îdare û Çavdêriyê tavilê werin betalkirin. Ev hemû gavên ku armanca wan avakirina aştiyê ne. Zemîna hiqûqî ya ku em dibêjin ev e. Ez careke din bibêjim; em dikarin vê serdemê wekî serdemeke veguhêz bihesibînin. Ev tişt divê di serdema veguhêz de werin kirin. 

 

Di dema veguhêz de, divê çarçoveya rêziknameyê ya der barê rêxistinê de ku xwe fesix kir, çawa be?

 

Ev yek di nava raya giştî de tê nîqaşkirin. Her wiha nîqaşek heye ku divê hemû sûcên têkildarî rêxistineke ku xwe fesix kiriye werin rakirin. Ev dikare wekî çarçoveyeke hiqûqî ya veguhêz jî were hesibandin. Her çend hin agahiyên di çapemeniyê de ku tê gotin desthilat amadekariyekê dike jî, lê hîn tu rêzikname nehatine çêkirin. Ev dibe ku aliyê herî girîng ê çarçoveya hiqûqî ya veguhêz be. Tu sûcên têkildarî rêxistineke ku xwe fesix kiribe, hemû sûc dê ji holê rabin û hemû îdia dê hilweşin. Divê hemû "sûc", çi endametî be, çi alîkarî be, çi jî propagandaya rêxistinê be, jı holö bön rakırın. Divê rêzikname di vî alî de werin çêkirin. 

 

"Entegrasyona demokratîk" jî beşeke ji vê qonaxê ye?

 

Wekî mijareke duyemîn, em dikarin behsa entegrasyona demokratîk bikin. Divê rêzikname werin çêkirin ku destûreke bingehîn a nû, beşdar û azadîxwaz, bi navê "Qanûnên Azadiyê" di nav xwe de bigire. Ev yek ji wan tiştan e ku birêz Ocalan bi rêziknameyên hiqûqî behsa wê dike. Dibe ku ev niha di rojevê de nebe, lê divê di pêşerojê de cih bigire. Di vî warî de, meclis dê hewce bike ku wekî vîna damezrîner tevbigere û destûreke bingehîn a nû amade bike. Girîngiya vê yekê ev e; "entegrekirina kurdan di çarçoveya hiqûqê de" ku birêz Ocalan gelek caran tekez kiriye û bi salan e tîne ziman. Ango, ne desthılat ü dewlet, ew behsa daxilbûna nava hiqûqê dike.

 

 

 

Ew behsa misogerkirina hemû maf û azadiyên bingehîn ên kurdan dike, bi awayekî qanûnî. Mebesta wî entegrekirina kurdan di nav hiqûqê de ye. Qesda wî ji vê behsa qanûnên entegrasyona demokratîk an "qanûnên azadiyê" ye. Bi vê rêgeza duyemîn ve girêdayî, divê rêzikname werin çêkirin da ku demokrasiya herêmî di warê rêveberiya herêmî de were misogerkirin - û ez tenê behsa şaredariyan nakim. Tirkiyeyê bi dudilî nêzî Peymana Xweseriya Herêmî ya Ewropayê bû. Gaveke berbiçav dikare were avêtin, wekî rakirina vê. Demokrasiya herêmî jî yek ji wan rêziknameyan e ku di vê çarçoveyê de werin nîqaşkirin.

 

Di hevdîtina dawî de, Abdullah Ocalan her wiha îşaret bi "mafê hêviyê" kir. Got, "Rêgeza hêviyê gavek e ku divê dewlet bavêje." Gelo misogerkirina "mafê hêviyê" di nav rêziknameyên qanûnî yên ku we behs kirin de ye?

 

Divê der barê "rêgeza hêviyê" de jî gav bên avêtin. Divê rêziknameyên qanûnî yên pêwîst li ser vê mijarê werin çêkirin. Pêdivî bi nirxandineke dirêj tune. Van rojan bi berfirehî tê nîqaşkirin. Biryara dawî ya ku Komîteya Wezîran di meha Îlonê de ragihand heye. Xala 90'emîn a Destûra Bingehîn a Tirkiyeyê heye. Ev ne tenê li ser birêz Ocalan e; ew rêziknameyek e ku her kesê têkildar digire nav xwe. Wekî din, ew şerteke qanûnî ye. Bêguman birêz Ocalan di van hemû rêziknameyan de xwedî cihekî girîng e. Bidestxistina aştiyê, misogerkirina guhertin û veguherîna demokratîk, aktîvkirina mekanîzmayên civaka demokratîk û şekildana xeta îdeolojîk, bernameya siyasî û modela rêxistinî di pêvajoya jinûve avakirinê de... Ne hewce ye ku girîngiya wî di van hemû aliyan de were nîqaşkirin. Ji ber vê yekê, pêdivîyeke lezgîn heye ku şert û mercên birêz Ocalan demildest werin guhertin û baştirkirin.

 

Ji bo nimûne, di pêvajoya dawî de, hevdîtinên bi parêzeran re di hin astan de tê kirin. Lê hîn ne bi rêkûpêk in. Girîng e ku ew dest pê bike. Lê hevdîtinên bi parêzeran re jixwe divê bihatana kirin. Di vê gavê de, ev êdî têrê nake. Divê komîsyon, rojnamevan, zanyar û her kesê ku dixwaze bi birêz Ocalan re hevdîtinê biçin. Divê ev amadekarî demildest werin kirin da ku birêz Ocalan bkaribe bi tevahî rola xwe di vê pêvajoyê de bilîze.

 

Em vegerin ser mijara entegrasyona demokratîk. Çima ev têgeh di warê pêvajoyê de girîng e?

 

 

 

Birêz Ocalan behsa sê têgehên sereke yên vê pêvajoyê kir: aştî, civaka demokratîk û entegrasyona demokratîk. Entegrasyon, her çend birêz Ocalan wekî heman têgehê bilêv neke jî, îfadeya ramana çareseriyeke siyasî ye ku berê jî bi hin têgehan hatiye bilêvkirin. Lê birêz Ocalan demeke dirêj e li Tirkiyeyê behsa çareseriyeke demokratîk dike, rêbazeke danûstandinê ji bo aştî, yekîtî, jiyana hevbeş û hevjiyanê. Mebesta birêz Ocalan ji entegrasyonê ew e ku şert û mercên ji bo hevjiyanê bi civakeke demokratîk û netew-dewletekê re biafirîne. Ew avakirina bingeha wê ya qanûnî, siyasî û dadwerî ye. Ew ne di komareke olîgarşîk de, ne di komareke dijdemokratîk de, an jî di komareke faşîst de, di komareke demokratîk de yekbûn e. Ew îfadeya hevjiyanê ya civateke demokratîk a kurd bi netew-dewleta tirk re ye ku di warê demokrasiyê de hatiye hesaskirin. Ew di heman demê de îfadeya hevjiyana aştiyane ya civaka kurd e bi parastina saziyên xwe, afirandina toreke komunal a bi îradeya xwe, parastina nasname, çand û zimanê xwe. Ji ber vê yekê entegrasyona demokratîk formulasyona çareseriyeke siyasî ye.

 

Hin kes dibêjin entegrasyon formulek e ku xetera "asîmlasyonê" dihewîne. Hûn der barê vê yekê de çi bibêjin?

 

Her wiha hin derdor hene ku entegrasyonê wekî "helandin" û "asîmîlasyon" şîrove dikin. Ez dixwazim bi zelalî dubare bikim ku ev ne nêzîkatiya birêz Ocalan a ji bo entegrasyonê ye. Naveroka wê bi taybetî di raya giştî de di Manîfestoya Aştî û Civaka Demokratîk de hat xuyangkirin. Her wiha em bi bîr bînin ku birêz Ocalan carekê di hevdîtinekê de got, "Ez dikarim dest ji her tiştî berdim, lê dest ji kurdbûna xwe bernadim." Nêzîkatiya entegrasyonê, têgihîştina entegrasyonê, divê li kêleka van hemû nîqaşan were nirxandin. Ji ber vê yekê, ew yek ji têgehên girîng ên vê pêvajoyê ye. Ev nîqaş dê berdewam bikin. 

 

Armanca Abdullah Ocalan bi entegrasyona demokratîk çi ye?

 

 

 

Armanc çareserî ye. Armanc ew e ku gelê kurd hebûna xwe biparêze û di nav komareke demokratîk de bi awayekî aştiyane bijî. Bê guman, ev têgeheke piralî ye. Girîng e ku were zanîn ku ew ne tenê çareseriya pirsgirêka kurd li Tirkiyeyê digire nav xwe. Birêz Ocalan di warê felsefeya dîrokî û civakî de demeke dirêj e li ser teoriyekê disekine: Çavkaniya pirsgirêkên bi vî rengî li Rojhilata Navîn, di nav de pirsgirêka kurd jî, ev e ku pergala hegemonîk û modernîteya kapîtalîst mirovan parçe dike, dibe sedema xerîbbûn û veqetandinê. Divê tekezî li ser entegrasyonê were kirin wekî formula ji bo hevjiyana aştiyane ya hemû gelên Tirkiyeyê û her weha gelên Rojhilata Navînê. Dê guncawtir be ku mirov wê di nav nêzîkatiyeke wisa yekpare de çareser bike. Em dikarin bibêjin ku formula heyî ya ji bo çareseriyeke siyasî ya demokratîk ji bo pirsgirêka kurd dibe ku guhertoya herî safîkirî ya nêrînên berê yên hatine diyarkirin be.

 

Ocalan li gel entegrasyonê, balê dikişîne ser pêwîstiya veguherîneke demokratîk a dewletê jî. Gelo di vê qonaxê de em dikarin behsa îradeyeke wisa di nav dewletê de bikin?

 

Belê, ev pirseke girîng e. Em dikarin bibêjin ku dewlet di vê qonaxê de ji bo vê yekê ne amade ye. Çendî em li lêgerîneke wiha dinerin jî, lê wekî birêz Ocalan diyar kiriye em nikarin behsa guherîn û veguherîneke berfireh bikin. Ne mimkun e û ne jî rast e.

 

Ev ji hêla dewletê ve nêzîkatiyeke yekpare ye?

 

Di hevdîtinekê de, birêz Ocalan têgehên wekî dewleteke di nav normê de û dewleteke li derveyî normê bi kar tîne. Ev girîng in. Ji ber vê yekê, dibe ku rasttir be ku mirov li ser du meylên sereke di nav dewletê de, du perspektîfên cuda li ser vê mijarê biaxive. Meylek ew e ku pirsgirêkê bi zelaltir fam dike û bi nêzîkatiyeke çareseriyê nêzî wê dibe. Û bê guman, li derveyî van avahiyan, meyleke din heye ku carinan nêzîkatiyên provokatîf dike, bi hişmendiya rabirdûyê tevdigere, mîna ku pêvajoyên nû tune bin. Tiştê ku birêz Ocalan wekî li derveyî normê bi nav dike, hişmendiyeke neqanûnî ye ku xwe wekî xwediyê dîrokî, derûnî û îdeolojîk ê van axan dibîne, hemû cudahiyan paşguh dike û hewl dide ku wan di nav nasnameya tirkî de asîmîle bike. Dibe ku ev kes carinan, dibe ku di pêşerojê de jî, hin nêzîkatiyên provokatîf bikin.

 

Lê di dawiyê de, pêvajoyek dest pê kiriye. Tevî hemû pirsgirêkên xwe, tevî hemû kêmasiyên xwe, em dikarin bibêjin ku dewlet neçar maye ku guhertinan bike. Ev jixwe taybetmendiyeke şêwaza siyasî ya birêz Ocalan e. Carinan, ew gaveke wisa diavêje ku yên din jî neçar dike ku heman tiştî bikin. Bi îradeya wî bi bidawîanîna têkoşîna çekdarî, veguherandina têkoşîna siyasî ya aştiyane ji bo rêbazeke stratejîk, ji nişkê ve hemû polîtîkayên ku ji fikarên "ewlehiyê" yên dewletê hatine pêşxistin bê bingeh kir. Dema ku mirov bi tevahî li vî wêneyî dinêre, ev gava ku ji hêla birêz Ocalan ve hat destpêkirin, digel hin biryarên yekalî yên ku wî dane, dê dewletê jî neçar bike ku biguhere. 

 

Çima Ocalan di pênaseya xwe ya entegrasyonê de bi taybetî têgehên "pozîtîf" an "demokratîk" bi kar tîne?

 

Hin derdor entegrasyonê bi asîmîlasyonê re wekhev dikin. Ji ber vê yekê, birêz Ocalan ji bo cudakirina entegrasyonê ji asîmîlasyonê peyvên "demokratîk" û "pozîtîf" bikar tîne. Ew van pênaseyan bi kar tîne da ku berfirehbûna entegrasyonê û wateya wê ya rastîn bi zelaltir nîşan bide. Ew dibêje ku bi axaftina li ser entegrasyona demokratîk an entegrasyona pozîtîf, bi tevahî ne nêzîkatiyeke asîmîlasyonîst heye, ne jî helandin heye. Ew van cudahîyan bi kar tîne da ku tekez bike ku gelê kurd dê vê gavê heta dawiyê biparêze, azadiya xwe ya bêhempa biparêze û rêxistina xwe biparêze. Ev tu wateyeke din nîne.

 

Komîsyona meclisê dikare çi rolê bilîze der barê bingeha qanûnî ya ku Ocalan destnîşan kiriye?

 

Bi salan e gelek derdor dibêjin ku divê ev pirsgirêk di meclisê de were çareserkirin. Birêz Ocalan jî vê yekê digot. Her çend em di sîstemeke olîgarşîk de dijîn û her çend karê wê sist be jî, meclis di dawiyê de saziyeke ku îradeya gel lê ye. Ji ber vê yekê, avakirina komîsyonê bi serê xwe girîng e. Lêbelê, nêzîkatiya AKP'ê bûye sedema rewşek ku her ku diçe provoke dike, dereng dixe û asteng dike. Komîsyon xwedî mîsyoneke dîrokî ye. Ew ê di çareserkirina pirsgirêka kurd a sedsalî ya Tirkiyeyê de, ku pirsgirêkek bi gelek aliyên siyasî, hiqûqî û îdarî heye, roleke girîng bilîze. Lêbelê, ew ê hewce bike ku zûtir tevbigere. Wekî ku em dibînin û ji nîqaşan, komîsyon dê di rojên pêş de raporekê amade bike, ku hemû guhdarkirin jî tê de bin. Di pêvajoya civîna giştî de, komîsyonên pispor, wekî Komîsyona Edaletê, dê werin aktîfkirin. Ew ê bi taybetî aliyên hiqûqî yên pêvajoyê çareser bikin. Gelo ev dem dikare were bilezkirin? Em ê vê yekê di rojên pêş de bibînin.

 

Li ser hevdîtina komîsyonê bi Abdullah Ocalan re nîqaş berdewam dikin. Tevî hemû bangan jî, hîn jî di vê mijarê de zelaliyek tune.

 

Ev nîqaş bi xwe bi tevahî ne hewce ye. Di şert û mercên ku çareseriya pirsgirêka kurd, pirsgirêkeke ewqas cidî, tê nîqaşkirin de, divê ev nîqaş qet neyê kirin. Em qala aktorekî wekî birêz Ocalan dikin, hêzekî ku dikare biryarên stratejîk bide û wan bicîh bîne. Ji ber vê yekê, fikra necivandina bi birêz Ocalan re bi tevahî nehewce û bêwate ye. Lêbelê, ez bawer dikim ku di rojên pêş de dê hevdîtinek bi birêz Ocalan re hebe û ew hevdîtin, di çarçoveya her tiştê ku me nîqaş kiriye de, dê encamên pir girîng bide. Ew ê bibe xaleke werçerxê. Her wiha eşkere ye, wekî ku di raya giştî de xuya dike ku birêz Ocalan amadekariyên pir cidî û berfireh kiriye.

 

Divê em ji "hiqûqa yekpare" çi fêm bikin?

 

Tiştê ku divê em ji hiqûqa yekpare fêm bikin ev e: Ew tê wateya yekkirina hemû hiqûqa navxweyî yên Tirkiyeyê bi hiqûqa navneteweyî ya gerdûnî û lihevhatina bi wê re. Bi yekparebûnê, mebesta min lihevhatina hemû qanûn û rêziknameyan bi rögezön qanûnî yên gerdûnî yên hemdem re ye. Mînak, mafê hêviyê. Mafê hêviyê jî yek ji rêgezên qanûnî yên gerdûnî ye. Ev ê hewce bike ku di qanûna navxweyî de were bicîhkirin.

 

Abdullah Ocalan di perspektîfa xwe ya kongreyê de dibêje, "DEM Partî dê siyaseteke entegrasyonê bişopîne." Li ser vê mijarê çi amadekarî an xebatên DEM Partiyê hene?

 

DEM Partî, ji destpêka pêvajoyê ve hewl dide ku danûstandinan bike, wekî ku birêz Ocalan destnîşan kiriye. Ew van danûstandinan bi desthilat, dewlet û hemû partiyên siyasî, nemaze partiya sereke ya muxalefetê re dike. Ew van danûstandinan bi dînamîkên muxalefeta civakî yên wekî sendîka, rêxistinên civaka sivîl, komên baweriyê yên cûrbecûr, nemaze elewî û hemû beşên civakê re jî dike. Ew têkoşînekê dide ku eniyeke demokratîk a hevpar biafirîne.

 

Bêguman partiya me dê di rojên pêş de vê xebatê zêdetir bike. Di destpêkê de, civînên giştî hatin lidarxistin. Ev civîn beşek ji vê pêvajoya danûstandinê bûn. Ev hewldan dê berdewam bikin. Bêguman DEM Partî dê rola xwe di demeke wiha de bilîze ku çareseriyeke siyasî ya demokratîk ji bo pirsgirêka kurd ewqas nêzîk e. Bê guman, pêvajo dê bi rêyeke rasterast pêş nekeve. Birêz Ocalan em bi dem têgehekê bi kar tîne; "Ez li ser Pira Siratê siyasetê dikim." Li aliyekî têkoşîn, li aliyê din danûstandin, li aliyê din fikar û li aliyê din jî hewldanên ji bo sivikkirina van fikaran hene.

 

Wekî Dibistana DEM Partiyê, gelo li ser entegrasyonê xebateke we heye?

 

Em li Dibistana DEM Partiyê bi tîmeke ji 10 kesan pêkhatî li ser vê mijarê dixebitin. Dibistana DEM Partiyê niha perwerdehiya xwe ya serdema nû plan dike. Ji ber girîngiya wê, em rêzecivînên perwerdehiyê li ser mijarên wekî entegrasyona demokratîk, qanûnên entegrasyona demokratîk û girîngiya entegrasyonê plan dikin. Em ê van civînên perwerdehiyê bi hevkariya rêveberên navendî, endamên koma parlemantoyê û hemû rêxistinên herêmî pêk bînin.

 

Em ê bi rêveberiyên bajar û navçeyan, rêveberiyên şaredariyan, şêwirmendan, tevahiya avahiya partiyê û dû re jî bi endaman re civînên berfireh û beşdarbûyî li dar bixin. Em ê li ser hemû mijarên têkildarî Pêvajoya Aştî û Civaka Demokratîk biaxivin û wan nîqaş bikin, nêrînên xwe diyar bikin, guh bidin mirovan û ji bo pirsan bibin bersiv. Em ê bi baldarî li ser vê mijarê bixebitin. Wekî Dibistana Partiyê, em girîngiyê didin nîqaşkirina hemû mijarên dîrokî û yên heyî. Em hewceyê xebatekê ne ku van nîqaşan ne tenê di nav civaka me de, di heman demê de ji raya giştî ya Tirkiyeyê re jî bîne. Wekî partî, em ê vê xebatê bidomînin.

 

MA / Dîren Yurtsever